بسیج مایه عزت کشور

سازمان بسیج مستضعفین

بنیان‌گذاری	۵ آذر ۱۳۵۸ (حکم)[۱] ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ (تأسیس)[۱]
بنیان‌گذار	سید روح‌الله خمینی[۱]
گونه	شبه نظامی[۱]
هدف	خدمت[۱]
زمینه‌ها	امنیت داخلی، اجرای قانون، پلیس اخلاقی[۱]
رئیس	سرتیپ پاسدار غلامرضا سلیمانی
سازمان مادر	سپاه پاسداران انقلاب اسلامی[۱]
بودجه (۱۳۹۵)	▲ ۳۵۷٫۰۸ میلیون دلار[۲]
کارمندان	۹۰٬۰۰۰ (تخمین CSIS)[۱]
داوطلبان	۱۱٫۲ میلیون (اطلاعات رسمی)[۱]
شعار تبلیغاتی	ارتش بیست میلیونی»[۱]
بیانیه مأموریت	برای ایجاد قابلیت‌های لازم در همه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی برای دفاع از کشور، رژیم جمهوری اسلامی، و کمک به مردم در مورد حوادث و رویدادهای غیرمنتظره»[۱]
وبگاه	basij.ir

سازمان بسیج مستضعفین یکی از سازمان‌های زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یکی از مهم‌ترین بازوهای قدرت جمهوری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود که مأموریت جذب، آموزش، سازماندهی و به‌کارگیری نیروهای داوطلب مردمی را در راستای تحقّق اهداف انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن را بر عهده دارد.

سازمان بسیج مستضعفین که در گذشته با نام نیروی مقاومت بسیج شناخته می‌شد، در ۵ آذر ۱۳۵۸ به فرمان سید روح‌الله خمینی تشکیل شد و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی ۱۳۵۹ به‌طور قانونی رسمیت پیدا کرد^[۳] و به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعلق گرفت. به اعضای این سازمان بسیجی می‌گویند و طبق ماده ۱۳ قانون مقررات استخدامی سپاه، بسیجی به فردی اطلاق می‌شود که داوطلبانه جهت تحقق ارتش ۲۰ میلیونی تحت پوشش سپاه در می‌آید. به موجب همین مادهٔ قانونی بسیجیان به سه دسته بسیج عادی»، بسیج فعال» و بسیج ویژه» یا پاسداران افتخاری» تقسیم می‌شوند. در جنگ ایران و عراق از بسیجیان بیشتر برای ارسال به صورت داوطلبانه و سازماندهی شده به جبهه‌ها استفاده می‌شد.

بسیج در ادبیات ی

بر اساس یک تعریف، می‌توان بسیج را همچون روندی در نظر گرفت که در آن یک واحد اجتماعی بسیار سریع بتواند بر منابعی کنترل پیدا کند که پیش تر بر آن‌ها کنتری نداشته‌است. در واقع زمانی که بسیج از حالت گروهی فراتر رود و بخشی از جمعیت را به اعطای منابع خواسته شده برای دستیابی به هدف مطلوب برانگیزد آن گاه بسیج تبدیل به یک جنبش می‌شود. یکی از عوامل مؤثر در کار بسیج، میزان سازمان یافتگی است. در حرکت بسیج، روابط درون گروهی و فرهنگ مشترک هر چقدر محکم تر و گسترده‌تر باشد میزان احتمال پیروزی آن نیز بیشتر است و این بدان سبب است که ارتباطات و فرهنگ مشترک باعث می‌شود که تعبیر یکسان و واحدی نسبت به امر مورد نظر به‌وجود بیاید. رهبری لازمه سازمان و بسیج است. گروه‌های بسیج گر سعی دارند تا با تقویت هر چه گسترده‌تر اعضای گروه و ضعیف کردن دیگر پیوندهای اجتماعی و بزرگ کردن رهبر یا رهبران، باعث گسترش وفاداری اعضا در جامعه شوند. بسیج به دو صورت تهاجمی و تدافعی ظاهر می‌شود. بسیج تدافعی، وقتی صورت می‌گیرد که گروهی هنگام مواجه شدن با حمله گروهی دیگر، منابع خود را بسیج می‌کند. می‌توان شورش‌های دهقانی و اشرافی را نوعی بسیج تدافعی دانست. بسیج تهاجمی آن بسیجی است که در فرصت‌های مناسب برای این که اهداف و منابع خودش را محقق کند دست به بسیج نیروهای خود می‌زند. بسیج انقلابی نوعی از بسیج تهاجمی است. همچنین بسیج تهاجمی نیازمند شناخت دقیق در مورد محیط خارجی و رهبری کنشگرانه و کوشش سازمانی بیشتر است. از آن جا که بسیج هزینه بردار است لذا خصوصاً بسیج تهاجمی باید از امکانات اقتصادی لازم برخوردار باشد. ایدئولوژی بسیج می‌تواند نمادها و شعارهای مورد نیاز بسیج را فراهم کند. سازمان، رهبری و ایدئولوژی از ابعاد اساسی روند بسیج انقلابی هستند. می‌توان گفت که ایدئولوژی نقشی تعیین‌کننده ای در بسیج انقلابی دارد. یکی از وظایف ایدئولوژی سرزنش کردن وضع موجود و یافتن ریشه‌های نابسامانی است. دومین وظیفه ایدئولوژی نشان دادن وضع مطلوب و اهداف و آرمان هاست. سومین وظیفهٔ آن اراده تبیین تازه‌ای از تاریخ به سود جنبش و ستایش از گذشته آن است.^[۴]

تشکیل بسیج

در ۵ آذر ۱۳۵۸ فرمان تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی» (بسیج) از جانب آیت‌الله خمینی صادر شد و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی ۱۳۵۹ به صورت قانونی رسمیت پیدا کرد. ابتدا مدتی مجد و پس از آن سالک فرماندهان بسیج بودند. محمدعلی رحمانی از سال ۱۳۶۲ مسئولیت آن را بر عهده گرفت او تا پایان جنگ هشت ساله عراق علیه ایران در این سمت فعالیت می‌کرد. وی توانست با روشی نوین نیروهایی را از پیر و جوان از نقاط دور افتاده و روستاها تا ادارات و دانشگاه‌ها و دانش آموزان و ون را سازماندهی نموده و با افزایش پایگاه‌های مقاومت از ۷۰۰۰ به ۲۱۵۰۰ پایگاه نیرویی بزرگ را به‌وجود آورد تا در جهت اجرای فرمان خمینی به عنوان ارتش بیست میلیونی به جبهه اعزام نمایند که اعزام یکصد هزار نفری سپاه محمد حاصل این سازماندهی بود. رحمانی معتقد بود که واحد بسیج باید به صورت یک نیروی مردمی و فراگیر باقی بماند وی تا سال ۱۳۷۰ در بسیج حضور داشت. پس از درگذشت روح‌الله خمینی فشار سپاه برای تبدیل واحد بسیج مستضعفین به نیروی مقاومت بسیج افزایش پیدا کرد و در نهایت با خروج رحمانی از واحد بسیج و تغییر ساختار نیروی مقاومت بسیج تشکیل شد و افشار به عنوان اولین فرمانده نیروی مقاومت بسیج منصوب گردید. در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۸۸ سردار محمدرضا نقدی با حکم سیدعلی ای به سمت فرمانده بسیج منصوب شده و نام بسیج نیز از نیروی مقاومت بسیج» به سازمان بسیج مستضعفین» تغییر پیدا می‌کند و متعاقب آن برخی تغییرات و رویکردها، ساختار و سازمان و وظایف آن پدید می‌آید که یکی از نمونه‌های آن تشکیل گردان‌های جدید با نام امام علی، امام حسین و بیت‌المقدس و نیز شکل‌گیری قشرها ۲۲ گانه بسیج می‌باشد.

رئیسان

ساختار تشکیلاتی

سپاه پاسدارانانقلاب اسلامی
فرماندهی
فرمانده کلفهرست فرماندهان
نیروهای چهارگانه
نیروی زمینینیروی دریایینیروی هوافضانیروی قدس
سازمان‌ها
سازمان بسیج مستضعفینسازمان اطلاعاتسازمان حفاظت اطلاعاتسازمان عقیدتی ی
نهادهای دیگر
سپاه‌های حفاظتی (ولی‌امر• انصارالمهدی• هواپیمایی کشور)دژبان کلقرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیابنیاد تعاون
نهادهای سابق
نیروی مقاومت بسیجنیروی هواییستاد مشترکوزارت‌خانه
دانشگاه‌ها
فرماندهی و ستادجامع امام حسینافسری و تربیت پاسداریعلوم پزشکی بقیةالله
پرسنل
رسته‌های تخصصیدرجه‌های نظامی
رده
ن ب و

نیروهای بسیج ایران از بدو تأسیس تا پایان مسئولیت سردار سید یحیی صفوی رسماً زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بوده‌اند. با تغییر فرماندهی سپاه و با روی کار آمدن سردار محمدعلی جعفری مسئولیت فرماندهی بسیج برای اولین بار به فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار گردید، و حسین تائب در تیرماه ۱۳۷۸ به فرماندهی بسیج منصوب شد اما پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران فرماندهی بسیج به سردار محمدرضا نقدی سپرده شد. اخیراً و در تاریخ ۱۷ آذر ۹۵ رهبر جمهوری اسلامی ایران طی حکمی سرتیپ غلام‌حسین غیب‌پرور را به عنوان رئیس سازمان بسیج و جانشین فرمانده کل سپاه در امور بسیج منصوب کرد.^[۷]

عزیز جعفری با دسته‌بندی تهدیدات علیه جمهوری اسلامی به تهدید نرم، تهدید نیمه‌سخت (شورش‌های مردمی بدون سلاح گرم،^[۸] تهدیدهای اقتصادی-ی داخلی و خارجی^[۹]) و تهدید سخت (شورش‌های مسلحانه، جنگ داخلی و جنگ خارجی) وظیفه مبارزه با تهدید نرم را به بسیج غیرنظامی، نیمه‌سخت را به بسیج نظامی و سخت را به نیروی زمینی سپاه و بسیج نظامی محول می‌کند.^[۱۰]

۱۳۹۰ خورشیدی، منجر به محکومیت جهانی و واکنش‌های بین‌المللی علیه دولت ایران شد.^[۱۱] دامنه این محکومیت‌ها به حدی بود که آیت‌الله ‌ای نیز از حمله به سفارت بریتانیا انتقاد کرد.^[۱۲]

تشکل‌ها

1. بسیج دانش‌آموزی
2. بسیج دانشجویی
3. بسیج جامعه پزشکی
4. بسیج جامعه مهندسین
5. بسیج اساتید
6. بسیج خواهران
7. بسیج ادارات، بسیج کارمندی
8. بسیج مساجد و محلات
9. بسیج طلاب و ون
10. بسیج اصناف
11. بسیج سایبری
12. بسیج کارخانجات و شرکت‌ها، بسیج کارگری
13. بسیج ویژه برون مرزی بسیج موقت مورد نیاز در هر مکان و زمان
14. سازمان اردوئئ،راهیان نور و گردشگری بسیج^[۱۳]

بودجه

براساس قانون برنامه چهارم توسعه بایستی هر سال ۴۰۰ میلیارد تومان برای بسیج در نظر گرفته شود که در سال اول برنامه یعنی سال ۱۳۸۴، ۱۷۳ میلیارد تومان و در سال ۸۵ نیز مجدداً ۱۷۳ میلیارد تومان در نظر گرفته شده‌است.^[۱۴] بگفته فرمانده بسیج و نشریه صبح صادق» ارگان دفتر ی سپاه بودجه این نهاد در سال ۱۳۸۷ ۲۰۰٪ افزایش پیدا کرده و به صورت جداگانه از این بودجه، ۵۰ میلیارد تومان نیز برای کمک به بسیجیان بیکار در نظر گرفته شده‌است.^[۱۵] در سال ۱۳۸۸ هم بر اساس اعلام نشریه برنامه ارگان معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهوری، بودجه بسیج ۴۵ میلیارد و ۲۳۸ میلیون تومان افزایش یافت.^[۱۶]

در سال ۱۳۸۳ به منظور تأمین منابع مالی و ارزی و رفع سریع مشکلات درمانی و خدماتی توانبخشی جانبازان و ایثارگران انقلاب اسلامی و تهیه تجهیزات و امکانات مورد نیاز گردان‌های عاشورا و اهرای بسیج معادل ۳۵۰ میلیون دلار از محل حساب ذخیره ارزی به بسیج اختصاص یافت.^[۱۷]

اهداف

بسیجیان در حال فعالیت داوطلبانه سازندگی در مناظق محروم ایران

اهداف بسیج مستضعفین به نقل از وبگاه آن به شرح زیر است:

1. تحقق فرمایش روح‌الله خمینی مبنی بر تشکیل هسته‌های حزب‌الله
2. ایجاد توانایی‌ها و آمادگی‌های لازم دفاعی در آحاد مردم در دفاع از کشور
3. ایجاد توانایی‌های لازم رزمی در نیروهایی که توانایی شرکت در عملیات‌های کلاسیک و بزرگ را دارند
4. ایجاد توانایی‌های لازم در آحاد مردم به‌منظور کمک به هنگام بروز بلایا و حوادث غیر پیشبینی
5. کمک به دولت در امر سازندگی^[۱۸]

نیروی انسانی

یک بسیجی داوطلب در حاشیه جاده ۴۴ شرقی ایران، در حال راهنمایی زائران پیاده از نیشابور به مشهد .

بسیج در سراسر کشور ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار نیروی داوطلب دارد.^[۱۹]

به اعضای بسیج که درسطح مدارس راهنمایی ایران تحصیل می‌کنند پویندگان و به اعضای در سطح دبیرستان پیشگامان گفته می‌شود.^[۲۰] عضویت‌های بسیج به گروه‌های زیر تقسیم می‌گردد:

1. بسیجی عادی: عموم قشرها معتقد به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هستند که پس از گذراندن دوره آموزش عمومی به عضویت بسیج درآمده و سازماندهی می‌گردند.
2. بسیجی فعال: آن دسته از بسیجیان عادی داوطلب هستند که واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی سازمان دهی شده و با سپاه همکاری می‌کنند.
3. بسیجیان ویژه: این گروه که به پاسدار افتخاری هم شناخته می‌شوند افرادی هستند که صلاحیت‌های یک پاسدار را دارا می‌باشند و پس از گذراندن آموزش‌های لازم در این زمینه سازماندهی می‌گردند.^[۲۱]
4. بسیجیان کادر:که بسیجیان فعال پس از گذراندن دوره‌های خاص به این سطح از عضویت می‌رسند.

حقوق بشر

سربازی کودکان

استفاده نظامی از کودکان به عنوان نیروهای داوطلب در جنگ ایران و عراق.

نوشتار اصلی: استفاده نظامی از کودکان

• بسیج از افراد زیر هیجده سال داوطلب» در طول جنگ ایران و عراق استفاده می‌کرد، این سازمان همچنان از افراد زیر هیجده سال به صورت داوطلب استفاده می‌کند.^[۲۲][۲۳]

رخدادها

• براساس گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر، قوه قضائیه ایران در سال ۲۰۰۷ حکم سابق محکومیت شش بسیجی که در سال ۲۰۰۲ پنج نفر را کشته بودند را معلق کرد^[۲۴]
• موضوع مرگ زهرا بنی‌یعقوب که در سال ۸۶ پس از بازداشت، در بازداشتگاه بسیج جان خود را از دست داد مسئله‌ساز شد. مسئولین این موضوع را خودکشی اعلام کردند ولی برخی از افراد از جمله خانواده بنی یعقوب با رد موضوع خودکشی اعلام کردند که بعضی مدارک ارائه شده توسط مقامات مربوطه دستکاری شده‌است^[۲۵]

انتخابات

انتخابات نهم ریاست جمهوری

مهدی  در سال ۱۳۸۴ بسیج را متهم به دخالت درانتخابات ریاست جمهوری به نفع محمود ‌نژاد کرد.^[۲۶] برخی از